KEBAN KÖYLERİ : (16 ) PİRAN-20, SOĞANLI-21, SÜLEYMANLU-22, TABKİRAR-23, TEMTE-24, YAHYALI-25

(Kaynak:

Araştırma Makalesi/ ResearchArticle

19. YÜZYILIN İLK YARISINDA KEBAN KÖYLERİNİN İDARİ VE DEMOGRAFİK YAPISI

AdministrativeAndDemographicStructuresofKeban’sVillagesInthe First Half 19th Century

Enver ÇAKAR^*)

PİRAN-20

Piran Mezraları: 19. yüzyılın ilk yarısında Piran adlı bir yerleşme (köy veya mezra) yoktu. Piran yerleşmeleri farklı isimler taşıyan toplam 9 mezradan oluşuyordu. Harput Kazası’na bağlı olan bu mezralar; Sino, Loli- kân, Molla, Kulyan, Azizan, Mirali, Gurukuş, Hozikânve Pul adlarını taşı- yorlardı. Bunlardan Sino ve Lolikân (Lorikân) mezraları bugünkü Bademli Köyü, Mirali, Kulyan ve Molla (Melilan) mezraları Beydeğirmeni Köyü, Gurukuş (Kurukuş) Akgömlek Köyü, Hozikan ve Pul mezraları da Altınkürek Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Dolayısıyla bugün Keban ilçesi dâhilinde köy statüsünde olan üç ayrı Piran yerleşmesi (Bademli, Beydeğirmeni ve Altınkürek) bulunmaktadır.

1834 yılında Sino Mezrası’nda 16 hane¹¹⁹ ve 44 erkek (tahminen 88 kadın ve erkek) nüfus, Lolikân’da 22 hane ve 61 erkek (tahminen 122 kadın ve erkek) nüfus, Molla’da 29 hane ve 89 erkek (tahminen 178 kadın ve erkek) nüfus¹²⁰, Kulyan’da 27 hane ve72 erkek (tahminen 144 kadın ve

¹¹⁵BOA,NFS-d,no:2603,s. 344;BOA, NFS-d,no:2604,s. 487.

¹¹⁶BOA,NFS-d,no:2603,s. 344;BOA, NFS-d,no:2604,s. 488.

¹¹⁷BOA,NFS-d, no:2603,s.435-438;BOA, NFS-d,no:2605,s.147-148.

¹¹⁸BOA, NFS-d,no:2603,s. 333.

¹¹⁹ Kalabalık ailelerden biri (Hızır oğlu Hasso’nun hanesi) Parçikanlı Aşireti’ne mensuptu. BOA, NFS-d, no: 2675, v. 189b.

¹²⁰ Bu mezrada oturan Mehmed oğlu Behram Hoca ulemadan biriydi ve oğullarından 19 yaşındaki Mehmedile 10 yaşındaki Mahmudda “Molla” olarak anılan kimselerdi. Bundan dolayı, bu yerleşme Molla adıyla biliniyordu. Üç hanenin haricinde, bu mezrada oturanların hepsi dört ayrı sülaleye mensuptu. Bu sülalelerden Menineoğlu’nun11hane ve 36 erkek

Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi Cilt:6, Sayı:12, Eylül 2019                          21

erkek) nüfus¹²¹, Azizan’da 32 hane ve 78 erkek (tahminen 156 kadın ve erkek) nüfus, Mirali’de 14 hane ve 57 erkek (tahminen 164 kadın ve erkek) nüfus¹²², Gurukuş’da 19 hane ve 65 erkek (tahminen 130 kadın ve erkek) nüfus¹²³, Hozikân’da 28 hane ve 94 erkek (tahminen 188 kadın ve erkek) nüfus¹²⁴, Pul’da ise 24 hane ve 71 erkek (tahminen 142 kadın ve erkek) nüfus¹²⁵ bulunmaktaydı¹²⁶. Buna göre, 9 mezraya dağılmış olan Piranlılar, toplamda 211 hane ve 631 erkek nüfusa sahiplerdi. Erkekler kadar kadın olduğunu varsaydığımızda ise, Piranlıların toplam mevcudu tahminen 1262 kişi olmaktadır. Hane sayısı bakımından Piran mezralarının en küçüğü (16 hane) Sino, en büyük olanı (32 hane) ise Azizan’dı. Fakat erkek nüfus bakımından en kalabalık (94 erkek) mezrası Hozikân’dı.

Piran’daki bazı mezralar nüfus özellikleriyle dikkat çekmektedirler. Bunlardan biri Azizan Mezrası’dır. Bu mezrada yaşayan Hacı Hüseyin AğazâdeHurşid Ağa ile Numan isimli kardeşler “sipahi eşkinci” olup, bölgesinde oldukça nüfuzlu kişilerdi. Şaluşağı (Yürekli) Köyü’nden Mahmud’un oğlu Mehmed, Hurşid Ağa’nın, kardeşi Hüseyin de Numan’ın hizmetinde bulunuyordu. Mezradaki bir başka nüfuzlu kişi ise yine “sipahi eşkinci” olan Süleyman Ağazâde Mustafa Ağa’ydı. Bu bölgenin saygın şahsiyetlerinden biri de Molla Ali oğlu Molla Şakir olup, onun oğlu Molla Mehmedberatlı imam ve hatipti. Dolayısıyla Azizan Mezrası’nda cuma ve bayram namazlarının kılındığı bir cami de vardı. Yine Azizan’da birkaç haneden oluşan sülaleler de vardı. Nitekim buradaki 6 hane ve 15 erkek nüfus Hakverdi sülalesinden, 6 hane ve 13 erkek nüfus Hüseyin’in oğullarından, 4 hane ve 8 erkek nüfus da Hamo’nun oğullarındandı.

nüfusu, Hornikoğlu’nun 6 hane ve 12 erkek nüfusu, Çamuroğlu’nun 4 hane ve 16 erkek nüfusu, Nasıroğlu’nun da 5 hane ve 17 erkek nüfusu vardı. Mehmed oğlu Behram Hoca haricindeki diğer hane ise, 3 nüfuslu Seydo’nun oğlu Deli Mustafa’ya aitti.

¹²¹ Bu mezrada Sinemiloğlusülalesine mensup aileler vardı. Bunlardan Hüseyin oğlu Mehmed ve Ali oğlu Hüseyin ile Ali oğlu Mehmed’in hanelerinde ikişer erkek nüfus bulunmaktaydı. Ayrıca, Zaza Hasan oğulları’nın 2 hane ve 4 erkek nüfusu, Çerçioğlu’nun 3 hane ve 9 erkek nüfusu, KaraMehmedoğullarının 3 hane ve 7 erkek nüfusu vardı. Yine tanınmış ailelerden olduğu anlaşılan Çeribaşızâde İbrahim Ağa’nın oğlu Hasan da bu mezrada oturuyordu.

¹²² Dikkat çeken ailelerden olan Sinemil oğullarından Hüseyin oğlu İbrahim’in hanesinde 5 erkek nüfus kayıtlıydı. BOA, NFS-d, no: 2675, v. 192b.

¹²³Ailelerden ikisi Kalikanlı (7 erkeknüfus), ikisi (5 erkek nüfus)deKaraçorlu’ydu.

¹²⁴Hozikân’da oturan ailelerden dördü (12 erkek) Şüşan, 3 aile (7 erkek) Zaza Hasan, 4 aile (11 erkek) Hozik oğlu ailesindendi. Mezraya adını veren de bu Hozik ailesi olmalıdır.

¹²⁵ Pul Mezrası’ndaki en kalabalık aileler Kaba Mehmed Oğlu, Daban Oğlu ve Halil Oğlu aileleriydi. Bunlardan ilkinin 5 hane ve 19 erkek nüfusu, ikincisinin 5 hane ve 16 erkek nüfusu, üçüncüsünün de 5 hane ve 13 erkek nüfusu vardı. Yine dikkat çeken sülalelerden Sinemiloğulları’ndan da 1 hane ve 3 erkek nüfusun varlığı görülmektedir.

¹²⁶BOA, NFS-d, no:2675,v.189b-194b.

Enver ÇAKAR,

22                        19.Yüzyılın İlk Yarısında Keban Köylerinin İdari ve Demografik Yapısı

Öte taraftan, Piran mezralarında Sinemiloğulları’ndan bazı aileler de vardı. Bunlardan 3 hane ve 6 erkek nüfus Kulyan’da, 1 hane ve 5 erkek nüfus Mirali’de, 1 hane ve 3 erkek nüfus da Pul’da sâkindi. Bugün Akgömlek Köyü’nde bulunan bir türbenin bu sülaleye veya aşirete adını veren Sultan Sinemil’e ait olduğuna inanılmaktadır. Yine özellikle aleviler arasındaki inanışa göre, Sinemil’in esas yurdu Piran olup buradan, başta Maraş olmak üzere, Erzincan, Malatya, Kayseri ve Sivas bölgelerine göç etmişlerdir¹²⁷.

Piran’da ilk Müslüman yerleşmelerinin ne zaman kurulduğu konusuna gelince, bunu tespit etmek oldukça zordur. Çünkü 16. yüzyıl tahrir defterlerinde Piran veya Piran’ı oluşturan mezralardan hiçbiri yer almamaktadır. Fakat 998 numaralı defterde 30 hane (evli), 13 mücerred (bekâr) ve 2 pir-i fâni (yaşlı) yetişkin erkek nüfusu olan Zâviye-i PiranluKöyü’nden bahsedilmektedir¹²⁸. Bu köy, 64 numaralı ve 1518 tarihli defterde “Zaviyecik”, 106 numaralı ve 1566 tarihli defterde ise “Zâviye-i Pirvanlu” adlarıyla kaydedilmiştir¹²⁹. Ancak bazı “şeyh” unvanlı şahısların da oturduğu bu köyün Piran mı, yoksa Birvan mı veya Birvan yakınında bugün mevcut olmayan başka bir köy mü olduğu anlaşılamamaktadır. Nitekim bu hususu aydınlatacak başka bir veri de mevcut değildir.

SOĞANLI KÖYÜ-21

Bugün Kurşunkaya Köyü’nün bir mezrası olan Soğanlı,

19. yüzyılın ilk yarısında Çemişgezek Kazası’nınKirnirNahiyesi’ne bağlı bir köydü. Parçikan Aşireti’ndenolan¹³⁰Soğanlı’nın 1835 ve 1840 yıllarında 17 hane ve 50 erkek (tahminen 100 kadın ve erkek) nüfusu vardı¹³¹.

SÜLEYMANLUKÖYÜ-22

Bugün Çalık Köyü’nün mahallesi olan Süleymanlı,

19. yüzyılın ilk yarısında Çemişgezek Kazası’nınKirnirNahiyesi’ne bağlı müstakil bir köydü. 1835 yılında 51 hane ve 124 erkek (248 kadın ve erkek) nüfusu olan Süleymanlu’nun ihtiyarı Musa oğlu Hüseyin Kâhya’ydı¹³². 1840 yılında ise köyün 47 hane ve 101 erkek (tahminen 202 kadın ve erkek) nüfusu vardı. Köyün birinci muhtarı Abdullah oğlu Hüseyin, ikinci muhtarı da Şeyh oğlu İbrahim idi¹³³.

¹²⁷Bkz.AliAksüt,“Elbistan Nurhak Ekinözü Afşin Aleviliği Üzerine”, Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 15 (2017), s. 281, 288.

¹²⁸998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kâdiriyye Defteri (937/1530), Dizin ve Tıpkıbasım, s. 187.

¹²⁹BOA,TD, no:64, s.651;TKA, TD,no: 106,v. 157b-158b.

¹³⁰EnverÇakar,Elazığ-Baskil Yöresi Aşiretleri, s.214.

¹³¹BOA, NFS-d,no:2603,s. 285-287; BOA, NFS-d, no:2604, s.541-543.

¹³²BOA, NFS-d,no:2603,s. 306-312.

¹³³BOA, NFS-d,no:2604, s. 515-520.

Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi Cilt:6, Sayı:12, Eylül 2019                          23

TABKİRAR KÖYÜ-23

Osmanlı’dan önce Tabkirar(Tabkırar) adıyla kurul- muş olan¹³⁴ bu köy bugün Topkıranadıyla bilinmektedir. 1530 yılında Malatya Sancağı’nınMuşarNahiyesi’ne bağlı olan Tabkirar’ın 7 hane (evli) ve 3 mücerred (bekâr) yetişkin erkek nüfusu vardı¹³⁵. 19. yüzyılın ilk yarısında ise Arguvan Kazası’na tabi olup, 1835 yılında 17 hane ve 42 erkek (tahminen 84 kadın ve erkek)¹³⁶, 1841 yılında da 20 hane ve 44 erkek (tahminen 88 kadın ve erkek) nüfusa sahipti¹³⁷.

1841 yılında Tabkirar (Tabkiran) Köyü vergi gelirlerinin yarısı, Pir Hasan vakfının, diğer yarısı da Malatya’da sakin Avcılıoğlu İbrahim Ağa ile Haydar oğlu İbrahim Ağa’nın uhdelerinde bulunuyordu¹³⁸. Burada adı geçen Pir Hasan ise türbesi Zırkı’da olan Pir Hasan Zerrakî’dir (bkz. ZırkıKöyü).

TEMTE KÖYÜ-24

Yeni adı Altıyaka’dır. 19. yüzyılın ilk yarısında Harput Kazası’na bağlı bir köydü. Bu köyün Cebbaruşağıve Mevaliuşağıadlı iki mezrası da vardı. Bunlardan Cebbaruşağı, bugün Balpınarıyeni adıyla Elazığ Merkez ilçeye bağlı bir köydür. Temte perakendesinden olan Mevaliuşağı ise yine Elazığ Merkez ilçeye bağlı olan Karaçavuş (Şanik) Köyü’nün mezrasıdır ve Sorkunpınaryeni adıyla bilinmektedir.

1834 yılında Temte Köyü’nün 57 hane ve 183 erkek (tahminen 366 kadın ve erkek) nüfusu¹³⁹, Cebbaruşağı’nın 12 hane (biri Şanik’de sakindi) ve 46 erkek (tahminen 92 kadın ve erkek) nüfusu, Mevaliuşağı’nın da 2 hane ve 7 erkek nüfusu bulunmaktaydı¹⁴⁰.

Temte Köyü’nün en kalabalık aileleri Aşurgânlı Ali’nin sülalesi ile Hiltanoğlusülalesi olup, bunlardan ilki 6 hane ve 17 erkek nüfusa, ikincisi de 3 hane ve 8 erkek nüfusa sahipti. Ayrıca Dede’nin oğlu Ali ve onun oğlu Hüseyin’in aileleri de dikkat çekmektedir. Zira burada bahsedilen Dede’nin bir Alevi dedesi olması ihtimal dâhilindedir.Cebbaruşağı Mezrası’nın en

¹³⁴ 1841 tarihli nüfus defterinde adı Tabkiran olarak yazılmış (bkz. BOA, NFS-d, no: 2650,s.39) ise de 1835 tarihli nüfus defteri (bkz. BOA, NFS-d, no:2649,s.132)ile1312(M. 1894/1895) tarihli Ma‘mûretü’l-Aziz Vilayet Salnamesi’nde köyün adı yine Tabkirar’dır (bkz. s. 67).

¹³⁵387NumaralıMuhâsebe-iVilâyet-iKaramanveRûmDefteri(937/1530),II,Dizinve Tıpkıbasım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., Ankara, 1997, s. 905.

¹³⁶BOA, NFS-d, no:2649,s. 132-134.

¹³⁷BOA, NFS-d, no:2650,s. 39-41.

¹³⁸“Karye-i mezkûrenin nısfı vakf-ı evvel Pir Hüseyin vakfı ve nısfıtımarolubbâberât- ı ‘alî Malatya’da Avcılıoğlu İbrahim Ağa ve Haydar oğlu İbrahim Ağa nâmûn kimesnelerin ‘uhdelerinde olmağla şerh virildi”. BOA, NFS-d, no: 2650, s. 39.

¹³⁹BOA,NFS-d,no:2675,v.194b-195b.

¹⁴⁰BOA,NFS-d, no:2675,v. 196a.