KEBAN KÖYLERİ : (4) HAMZİKAN-3

Not: Yazı dizimizin geçen sayısını okuyan, Ağın, Pağnik (yeni adı Kaşpıar) köyünden, Karahanbek Ahmet Karahan, Hamzikan köyünden kendi köylerine seksen yıl önce gelin olarak giden iki hanımla ilgili verdiği nüfus kayıtlarını Hamzikanlı dostlarımızın bilgilerine sunuyorum:

“1-Sultan Evişen (Fotoğrafı),Doğum: 14 Mart 1910 Hamzikan Keban, Evlilik: 14 Ağustos 1942, Vefat: 25 Şubat 1994 Pağnik-Kaşpınar.

2-Zeliha Evişen (Sevinç)-(Fotoğrafı), Doğum: 24 Şubat 1938 Keban Hamzikan-Aşağı Mişelli, Evlilik: 24 Mayıs 1955, Pağik, Vefat: 15 Haziran 1966.”

Karahanbek Ahmet Karahan dostumuzun göstermiş olduğu bu duyarlılıktan dolayı kendisine müteşekkirim.( Midran YOKUŞ)    

KIZ BEĞENME

Kız eğer köyün içinde ise görücüye gerek yoktur. Ancak köyün dışında yani başka bir köyden bir kız istenmesi halinde, oğlanın annesi, ablası tek cümle ile yakın akrabaları ile komşu kadınlardan birisi olmak kaydiyle birlikte giderler. …bazen yalnız annesi görülecek kızın evine herhangi bir işi bahane ederek gider. Kızın beğenilmesinden sonra oğlanla kızın görüşmesi için imkân aranır. İki gencin  anlaşması sonucu, karşılıklı aileler soruşturulur, olumlu karardan sonra erkeğin annesi ve babası bir iki komşu kızı istemeye giderler.  

SÖZ KESME

Kız tarafı daha önce bilgi sahibi olduğu için hazırlıklıdırlar. ..sohbet anında kız, çay veya kahve getirir. Gurup başı, “bizim neye geldiğimizi sormuyorsunuz?” deyince, kız tarafı “aman efendim evimize gelene neye geldiniz diye hiç sorulur mu?” Grup başı teşekkür ederek, “Allah’ın emriyle, peygamberin kavliyle kızınız Ayşe’yi oğlumuz Mehmet Taş’a isteriz. Sizleri sevdik, sizin de uygun görmenizi arzu ediyoruz” der. Kız tarafının sözcüsü der ki; “Allah yazmış ise bizim yapacağımız bir şey yoktur, kadere boyun eğeriz. Allah’ın emri de başımız üzerinedir. Ancak bize bir hafta müddet verin size müspet, menfi bir cevap verelim. Verilecek cevap müspet de olur, menfi de olabilir.  …herkes evine döner. Ertesi gün veya bir iki gün sonra kız tarafı hısım akrabasını toplar, kız isteme ile ilgili bütün konuşmaları aktarırlar. Bir durum değerlendirmesi ve tahkikat yapılır. Örneğin, ahlâki durumu, içki, kumar, sigara gibi kötü itiyatları bulunup bulunmadığı, ayrıca annesinin ve babasının durumu da tetkik edilir. Ailenin top yekûn komşuları ile geçimi nedir, oğlanın dışarıdaki davranışları ve hatta siyasi düşüncesine varıncaya kadar sorulur. …bir hafta müddetin bitiminde aynı gurup aynı yerde toplanır. Kız tarafı mutlaka bir müspet karar verecektir. Çünkü menfi olsaydı gizlice el altında gelmemeleri için haber verir idi. Sohbet fazla zaman almaz. Oğlan tarafının sözcüsü “hayırlı ve uğurlu haberlerinizi işitmek istiyoruz” der.  Kız tarafı “Allah’ın emrine boyun eğeriz, Allah’ın emri ile kızımızı oğlunuza verdik, hayırlı olsun” der.  Artık söz kesme işi halledilmiş sonuca bağlanmıştır. Eski adıyla “Dilbağı” adı altında bilezik, yazma, entari, altın o günkü duruma göre ne bırakılması kararlaştırılmış ise kız evine bırakılır. Yeni aile temeli atılmış, bundan sonra iki ailenin düğün işlerini yürütmek için istişare ile geçer.

ŞERBET İÇME

Kız ve erkek evi daha önce anlaştıkları yerde şerbet içerler. Kız tarafının istekleri ağır basar, ama hazırlanmış bir liste verilmez. Ne alacaksan al, çünkü evine alacaksın, gücün kuvvetin neye yetiyorsa ona göre davran. Borçlanmaya gerek yoktur. …”Başlık” da yoktur. İki taraflı ev ziyaretler yapılır. Düğün yeri ve günü kararlaştırılır. İki tarafın rızalığıyla kız ve erkek alışverişe birlikte gidilir. Ancak kız verildikten sonra kız erkek görüşmesi olamaz.

ALIŞ VERİŞ

İki taraf devamlı istişare halindedir. Alıverişe kimlerin gideceği kararlaştırılır. Alınan eşyalar erkek evine getirilir. Nişan hazırlıklarına başlanır.

NİŞAN- ÇEYİZ SEÇME-DİNİ NİKÂH

…Kız evi oğlan evini nişana çağırır. Gerek kız ve gerekse oğlan evinin hısım akrabası nişan için kız evinde toplanırlar.  …Şeker dağıtılır, kızın ve erkeğin nişan yüzükleri ve hediyeler takılır. Gelin kayınvalidesinin elini öper.  Törenin birkaç gün sonrası çeyiz hazırlığına başlanılır.  …Dini nikâh için kız ve erkek tarafından iki veya üç kişi kız evinde imamla birlikte toplanırlar. Mihrimeceli tespit ettikten sonra, köy imamı perde arkasında duran kıza, imamın yanında bulunan kız vekiline “Vasfi’nin oğlu Mehmet Taş’ı vekil bulunduğumuz Ali kızı Ayşe kocalığa kabul ediyor mu? Kız ve kız vekili “evet, ediyorum, ediyor” şeklinde hem kızın hem de vekilinin muvafakatını üç defa tekrar ettirmek suretiyle şahitler de tasdik ettikten sonra,  oğlana ve vekiline “Vasfi kızı Ayşe’yi eşin olmaya kabul ediyor musun? diyerek ona da ve şahitler üç defa tekrar ettirerek, Kur’an okunur duası yapılır bu suretle nikâh kesilmiş olur. İmam her ikisini de karı koca ilan eder.

GELİN ALMA-KINA GECESİ-DÜĞÜN

… kına gecesi çalgı eşliğinde kız ve erkek evinde umumiyetle Cumartesi günü yapılır. Kızın eline ve ayağına kına yakılır. Gelinin oynatılması, güvegin giydirilmesi, tıraş olması çalgıcıların dört gözle beklediği bir husustur. Çünkü kayda değer paralar toplanır. …Sağdıçlar köyünde evlenme yaşı 17-18’dir. Düğünler iki üç gün sürer. Düğün başlamak üzereyken erkek ve kız evinin damında Türk Bayrağı dalgalandırılır. Oğlanın kirvesi gelinin bindirileceği bir ata biner. Topluca çalgı eşliğinde kız evinde gelin almaya gidilir. Çalgıcıların çaldığı gelin havası müziği ile kız ata bindirilir. Güveği (damat) sağdıcı ve birkaç gençle birlikte kendi evinin damında gelini bekler. Çarşaf giydirilmiş gelin güvegin hizasına getirilir. Güvegin elinde güzel bir elma vardır, ağzını mendille tutar, elmayı gelinin kafasına atar. Kafasına vurduğu takdirde mesut ve mutlu olmaya delalet eder. Bu sırada sağdıcın elinde kuru üzüm, leblebi, şeker, para gelinin üstüne serper. Çocuklar serpilenleri toplar, uğurlu sayılır. Gelin oğlan evine alınıp kapıdan geçerken ayağının alına tahta kaşık konur ve gelin kaşığı ayağı ile kırarak geçer. Sonra bir namaz postuna bastırılır ki gelin evlilikte kuzu tabiatlı olsun diye.  Gelin oğlan evine oturtulur, yatsıya kadar kızlar oynar eğlenirler. Güveği gerdeğe girmeden önce iki rekât Allah rızası için namaz kılar, gerdeğe girer Sabahleyin eşler ev halkının büyüklerinin ellerini öperler, 15 gün sonra kız evine gitmeye ‘kibuna’ adı verilir. …Son zamanlarda bu usullerin bir kısmı kalkmıştır.

YEMEKLER- KÜLTÜR VE BATIL İNANÇLAR

Erişte, mercimek, tarhana, düğürcek çorbaları, ayranlı köfte, bastığ (pestil) kavurması, içli köfte ve keşkek yemek türleridir.  …köy dilinde kullanılan değişik anlamlı sözler: Harf sırasına göre yazılmıştır. Örnek, Acur: Kokulu bostan ufağı, Bıldır: Geçen yıl, Cürüt: Bataklık, Densiz: Akılsız, Ekis: Yaramaz, Filiç: Tahtalık ağaç, Göbelek: Mantar, Kuşğane: Tencere gibi… 

Batıl inançlar: Kırılan bir cam eşyanın kaza ve belayı def ettiğine, akrep soktuğu kişinin acısının dinmesi için köy hudutlarının dışına çıkarmak, ceviz ağacı diken kişinin diktiği cevizin fidanı kişinin boynu kadar kalınlaşınca o kişinin öleceğine inanılır. Sıtma hastalığına yakalanan kişi sıtma pınarına götürülür, yoğurt mayası borç olarak verilir... Bunun gibi inançların Yahudilerin İslam dinine soktukları kanaati hâkimdir...