KEBAN KÖPRÜSÜ

Barajın bulunduğu yerde uzun zaman hizmet veren ve artık Fırat‘ın altında kalmış Keban Köprüsünü anlatan eski bir yazıyı aktarmak istiyorum. Yazıyı aldığım Köpriyet adlı blog sitesine teşekkürü bir borç bilirim.

“KEBAN KÖPRÜSÜ

Elazığ‘ın batısında bulunan Arapkir, Kemaliye ve Divriği'den, Elazığ'a gidip gelebilmek için Fırat Nehri üzerinden geçilirken büyük zorluklar yaşanıyordu. Ayrıca Elazığ‘dan Erzincan'a gidebilmek için genellikle Malatya ve Sivas üzerinden dolaşmak gerekiyordu. 

Bu problemler karşısında Keban Madeni önünde Fırat Nehri üzerine betonarme bir köprü yapılması 1935 yılında kararlaştırılmıştır.

Köprü yeri Elazığ – Keban Madeni yolunun 55. kilometresinde Keban merkezinden 3 km. ilerisinde ve Fırat‘ın çok dar bir boğazında seçilmiş ve sahil boyunca 2.5 km yol açılmıştır. Köprüyü geçtikten sonra yol sahil boyunca kaynağa doğru 2.5 km. uzunluğundaki yolla tekrar Arapkir yoluna kavuşacaktı. 

Sahilin iki tarafı dik olduğundan 62m açıklığında ve 1/4.5 oranında olmak üzere 13.5m yüksekliğinde kemer sistemi kabul edilmiştir. Kemer anahtarda 0.55x3.80m ve üzengide 0.95x4.80m metredir. 

Elazığ tarafında 2x10m ve Arapgir tarafında 3x10m açıklığında gözlerle köprünün toplam uzunluğu 112.25 metredir. 

Köprüde kabul edilen hareketli ağırlıklar 17.5 tonluk bir silindirle, silindirin iki tarafında 400 kg/m² yüktür. Kemer temelleri sağlam kayaya istinat etmekte olup temel tabanında azami gerilme 8 kg/cm²‘dir. Kemer beton gerilmeleri rüzgar tesiri dikkate alınmaksızın anahtarda 56 kg/cm² üzengide 53 kg/cm²‘dir. 

Köprüde araç trafiği fazla olmadığından, köprünün genişliği 3.70 metre olup korkulukların korunması için iki tarafta 0.40 ar metrelik bir kaldırım düzenlenmiştir. Bu şekilde bir otomobil dururken diğeri köprü üzerinden geçebilir.

İskele:

Anahtardan alçak su seviyesine kadar olan mesafenin 24 metre olması ve Fırat Nehri diğer yerlerden 200 ile 300 metre genişliğinde iken köprü yerinde genişliğinin 50 metre bulunması dolayısıyla su akımı oldukça hızlıdır. Alçak su derinliğinin ölçülememesi ve bunun 10 metre kadar tahmin edilmesi dolayısıyla iskele için iki sahildeki kayalara dayanan iki mafsallı kafes kemer sistemi kabul edilmiştir. 

İskele açıklığı 50 metredir. İskele hesabında beton kemerin ağırlığından başka  200 kg/m² ek  ağırlık alınmıştır. 

Alt ve üst başlıklarda maksimum gerilmeler 84.53 kg/cm²‘dir. İskele 4 metre uzunluğunda ve 12 x 24 cm. ebadında kalasların cıvata ve "İsveç buldoklarıyla" -sanırım ilk  Kömürhan'da kullanıldığı için bu adla anılıyor- birbirine bağlanmasından oluşmuştur. Düğüm noktalarına çimento dökülerek sıkılaşmanın homojen bir şekilde olması temin edilmiştir. 

İskelenin Kurulumu:

İskele 1.25 metre aralıklı dört makastan oluşmuştur. Makaslar birbirine kirişlerle bağlanmıştır. 

İskele makasları Elazığ kenar ayağından 100 metre yüksekliğindeki düzlükte hazırlanmış ve küçük parçalar halinde havada kurulan bir hatla köprü başına nakledilmiştir.

Arapkir ve Elazığ taraflarında yarım makas kemer monte edildikten sonra her yarım makas 7 şer parçaya ayrılmış ve önce tüm makasların 5 parçası dikey olarak iskele üzengileri üzerine yerleştirilmiştir. Bu makaslar kenar açıklıkların döşemesi üzerine kurulan kulelere ve kayalardaki ankraj demirlerine çelik halatlarla bağlanarak tespit edilmiştir. 

Yarım makaslar enine ve rüzgâr kirişleriyle güçlendirildikten sonra 2 orta makasların kalan parçaları yerleştirilmiştir. Dikey şekilde üzengi ile en yüksek noktası arasındaki yükseklik farkı 31m olan yarım makaslar halatlarla sağlamlaştırıldıktan sonra yavaş yavaş indirilmiştir. Sonuçta 2 orta makaslar anahtarda birbirine bağlanmıştır. 

Üzengi üzerindeki kulelerden yaralanarak kurulan havadan halatlarla kenarlardaki 2 makasta monte edilmiştir.

 Kemer betonu üzengilerden 2. dikmelere kadar 1 tabakada ve buradan anahtara kadar olan kısımlar 2 tabakada olmak üzere ve bütün kısımlar paneller halinde parçalara ayrılarak 20 günde dökülmüştür. Kemer betonu döküldükten sonra iskele anahtarda 3 cm. tasman ölçülmüştür. Son tabakanın dökülüşünden 20 gün sonra kamalar alınmış ve kemerin iskele ile bağlantısı kesilmiştir. Bu durumda kemerde bir tasman olmamıştır.

Nehrin Elazığ sahili gayet dik olması şantiye inşası için düzlük bir yer bulunmaması ve malzemenin Elazığ tarafından gelmesi dolayısıyla kenar ayakla iskelenin inşası için Elazığ kenar ayağından 100 metre yüksekliğindeki düzlük Şantiye olarak seçilmiştir. Bu Şantiyeye kadar gereken yollar yapıldıktan sonra kereste, demir, çimento, kum ve çakıl bu yüksek şantiyede toplanmıştır. Demir ve kereste işlendikten sonra malzeme havada kurulan halatlı hatla Elazığ kenar ayağına ve buradan tekrar havada kurulan hatla karşı sahile geçirilmiştir. Ancak iskele kurulduktan sonra Şantiyenin karşı sahilde kurulması mümkün olmuştur. 

Yörenin her türlü zorluğa sahip olması arazinin sarplığı, yolun darlığı çalışmayı ve barınmayı güçleştiren sürekli rüzgarlardan başka 1936 – 1937 kışının eşi görülmemiş derecede ağır olması köprünün inşaatı güçleştirmiş ve ancak müteahhidin bunca zorluğu elindeki basit araçlarla takdir edilecek bir sebat ve gayretle karşılaması sayesinde Fırat üzerinde bu önemli eserin kurulmasında önemli bir pay sahibi olmuştur.

Köprü 2 Eylül 1935 tarihinde birinci keşif bedeli olan 73.500 lira üzerinden % 7 ihale indirimi 68.355 lira ile müteahhit mühendis Salih Baran‘a ihale edilmiştir. 

3 Eylül 1937 tarihinde inşası bitirilmiştir. Bu köprüye toplam olarak 74.581 lira para harcanmıştır.”