MHP: “İktidar Olmadan Muktedir Olmak”

(Akademik Bir Analiz)

Özet

Bu çalışmada, Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) 1980 öncesi dönemden itibaren iktidar mücadelesi incelenmiştir. Türk milliyetçiliğini siyasal alanda temsil eden MHP’nin iktidar olma çabası, askerî müdahaleler, iç bölünmeler ve siyasi sistem değişiklikleri bağlamında değerlendirilmiştir. Çalışmanın temel tezi, MHP’nin “iktidar partisi” olamasa da “devlet içinde muktedir” bir rol üstlendiğidir. 1980 darbesinin hareket üzerindeki etkileri, 1993’te yaşanan parti içi ayrışmalar, 2000’li yıllardaki siyasal dönüşüm ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi süreci üzerinden analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Milliyetçi Hareket Partisi, Türk milliyetçiliği, 1980 Darbesi, siyasal sistem, muktedirlik.

***

Giriş

Türkiye Cumhuriyeti’nin çok partili siyasi hayatı boyunca Türk milliyetçiliğini temsil eden en önemli siyasi aktörlerden biri, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) olmuştur. MHP, 1969’da Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’nin (CKMP) dönüşümüyle Alparslan Türkeş liderliğinde milliyetçi-mukaddesatçı bir çizgide yeniden yapılanmıştır (Ahmad, 2010). Partinin temel amacı, Türk-İslam sentezine dayalı milli birliği korumak ve devletin bekasını önceleyen bir siyaset geliştirmek olmuştur.

***

1980 Öncesi Dönem: Milliyetçi Duruş

1970’li yıllar Türkiye için siyasi istikrarsızlık, ekonomik kriz ve ideolojik kamplaşmanın yoğun olduğu bir dönemdir. MHP’nin bu dönemdeki sloganı “1981’de Meclis’e, 1985’te iktidara” biçimindeydi. Ancak artan sokak olayları, sağ-sol çatışmaları ve toplumsal kaos ortamı 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi’ne zemin hazırlamıştır (Zürcher, 2017, Demir, 2023).

Darbe sonrası MHP lideri Alparslan Türkeş ve ülkücü kadrolar tutuklanmış, parti faaliyetleri yasaklanmıştır. Böylece ülkücü hareketin yetişmiş kadroları cezaevlerine konulmuş, milliyetçi siyasetin iktidar yürüyüşü başlamadan kesintiye uğramıştır. Bu dönemde ülkücü gençlerin olaylarla özdeşleştirilmesi, kamuoyunda MHP’ye yönelik olumsuz bir algı oluşturmuştur (Taşkın, 2007, Demir, 2023).

***

1980 Sonrası Yeniden Yapılanma

Siyasi yasakların kalkmasının ardından MHP 1983’te yeniden siyaset sahnesine dönmüş, 1990’lı yıllarda ise milliyetçi tabanda yeniden güç kazanmıştır. Ancak 1993’te partide yaşanan iç çekişmeler, Ülkü Ocakları eski Genel Başkanı Muhsin Yazıcıoğlu’nun ayrılığıyla sonuçlanmıştır. Yazıcıoğlu’nun kurduğu Büyük Birlik Partisi (BBP), MHP’nin parlamentodaki etkisini azaltmıştır (Kaya, 2018).

Bu ayrılık, ülkücü camiada “ihanet” olarak değerlendirilmiş, milliyetçi tabanda moral bozukluğuna neden olmuştur. Ancak Yazıcıoğlu’nun dini-manevi değerlere dayalı siyaset anlayışı, milliyetçiliğin farklı bir yorumunu da ortaya çıkarmıştır. İşin öze her iki taraf kendilerine ihanet edildiği noktasında birleşiyorlardı. Yazıcıoğlu devrimcilerle savaşarak devletten yana tavır koyması negatif bir sonuç sağlamıştı. Devlet, kendisini savunan ülkücüleri idama mahkûm ederek ihanete uğradıkları hissini uyandırmıştı. Keza Türkeş ve ekibine karşı varlık göstermesi “ihanetle” suçlandı. İslami çizgiye kayışının sebebi başka yol ve yön olmadığı içindir. Sola kayamazdı çünkü solla kavga etmişlerdi. MHP merkeziyle zaten ters düşmüştü.

***

Baraj Tuzağı ve Yeniden Diriliş

1999 seçimlerinde MHP, koalisyon ortağı olarak hükümette yer almış; ancak 2001 ekonomik krizi sonrası erken seçim kararını desteklemiştir. 2002 seçimlerinde yüzde 10’luk barajı aşamayarak Meclis dışında kalması, MHP açısından büyük bir kayıp olmuştur (Yavuz, 2009).

AK Parti’nin 2002’de tek başına iktidara gelmesiyle birlikte MHP, milliyetçi-muhafazakâr tabanda rekabet etmek zorunda kalmıştır. 2007 ve 2011 seçimlerinde TBMM’ye giren MHP, özellikle “çözüm süreci” döneminde sert muhalefetiyle dikkat çekmiştir. Bu süreçte MHP, “devletin bekası” söylemini yeniden ön plana çıkarmış, bölünme girişimlerine karşı güçlü bir duruş sergilemiştir (Türköne, 2012).

***

2015 Sonrası Yeni Sistem ve MHP

2015 seçimleri sonrasında Türkiye’de yaşanan terör olayları, siyasi kutuplaşma ve 15 Temmuz 2016 darbe girişimi, MHP’nin devlet yanlısı duruşunu pekiştirmiştir. MHP genel başkanının 2016 yılında yaptığı çağrılar, Türkiye’de sistem değişikliğinin önünü açmış ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçişin zeminini hazırlamıştır (Çınar, 2019).

Bu dönemden sonra dün karşı oldukları siyasi figürlere methiyeler dizilerek yergi yerine övgüler dillendirilmiştir. Dolayısıyla Türk siyasi hayatının çok ilginç olayları yaşanmıştır.

Yeni sistemle birlikte ittifak temelli siyaset anlayışı hâkim olmuş, MHP’nin devlet politikalarındaki etkisi artmıştır. Savunma, güvenlik, milli eğitim ve dış politika gibi alanlarda MHP’nin fikirleri hükümet politikalarına yön vermeye başlamıştır.

Bugün MHP, biçimsel olarak “iktidar partisi” olmasa da devletin temel politikalarında belirleyici bir aktör konumundadır. Bu durum, MHP’nin ideolojik hedefi olan “iktidar olmadan muktedir olmak” anlayışını somutlaştırmaktadır. Bu partinin son bir sene içinde takındığı tavır ve söylemler tartışma yaratmıştır. Bu, ayrı bir yazı konusudur.

***

Sonuç

Milliyetçi Hareket Partisi, kuruluşundan bu yana Türk milliyetçiliğini siyasi düzlemde son yıllardaki eylemleri hariç, temsil eden en istikrarlı partilerden biridir. Darbeler, bölünmeler ve siyasal krizlerle sınanmasına rağmen milliyetçi hareketin temel ilkelerinden sapmamış fakat son on yıl içinde bu temel ilkelere ters düşen eylemlerin içine girmiştir. MHP, 1980 öncesinde hedeflediği iktidara biçimsel olarak ulaşamamış olsa da, günümüzde devletin karar alma mekanizmalarında etkili bir güç haline gelmiş gibi görünüyor. Bu yönüyle MHP, “iktidar olamasa da muktedir” bir siyasi kimliği temsil etme gayretindedir.

***

Kaynakça

Ahmad, F. (2010). Modern Türkiye’nin Oluşumu (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Kaynak Yayınları.

Demir, R. (2023) Yüksek Öğretmen Okulları ve 68 Kuşağı Gençlik. Palme Yayınevi, Ankara.

Çınar, M. (2019). Türkiye’de Başkanlık Sistemi ve İttifak Siyaseti. Ankara: Orion Kitabevi.

Kaya, M. (2018). Milliyetçi Hareket Partisi: İdeoloji, Teşkilat ve Siyaset. İstanbul: Doğu Kitabevi.

Taşkın, Y. (2007). Milli Mücadeleden Günümüze Türk Sağının Evrimi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Türköne, M. (2012). Siyasi İdeolojiler: Milliyetçilik. Ankara: Hece Yayınları.

Yavuz, M. H. (2009). Secularism and Muslim Democracy in Turkey. Cambridge: Cambridge University Press.

Zürcher, E. J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (Çev. Y. Saner Gönen). İstanbul: İletişim Yayınları.