ABD'nin "Yeşil Kuşak" Projesi ve Güncel Yansımaları

Özet

Bu makale, Soğuk Savaş döneminde Amerika Birleşik Devletleri'nin Sovyetler Birliği'ni çevrelemek ve küresel komünist yayılmayı sınırlamak amacıyla geliştirdiği "Yeşil Kuşak" stratejisini tarihsel, politik ve ideolojik boyutlarıyla incelemektedir. Projenin ortaya çıkış dinamikleri, ABD dış politika doktrinleriyle ilişkisi, İslam dünyasının jeopolitik konumunun kullanılışı ve projenin uzun vadeli sonuçları analitik bir çerçevede ele alınmaktadır. Araştırma, literatür taraması ve birincil kaynaklara dayalı içerik analizine dayanmaktadır. Çalışmanın sonunda proje kapsamındaki politikaların Afganistan, İran, Pakistan ve Orta Asya’daki etkileri değerlendirilmektedir.

*

Giriş

20. yüzyılın ikinci yarısı, iki süper güç olan ABD ve SSCB arasındaki ideolojik ve jeopolitik rekabetin yoğunlaştığı bir dönemdir. Bu dönemde ABD, Sovyet yayılmacılığını sınırlandırmak için çeşitli stratejik projeler geliştirmiştir. "Yeşil Kuşak" projesi, bu stratejilerden biri olarak İslam dünyasının politik ve sosyal dinamiklerini Sovyet etkisine karşı bir bariyer olarak kullanmayı hedeflemiştir. Proje, özellikle Ortadoğu, Güney Asya ve Orta Asya bölgelerinde İslamcı hareketlerin desteklenmesi veya yönlendirilmesi yoluyla komünizme karşı bir ideolojik duvar oluşturmayı amaçlamıştır.

*

A-Yeşil Kuşak Projesinin Doğuşu ve Kavramsal Çerçevesi

*Soğuk Savaş Bağlamı ve ABD Dış Politikası

1947 Truman Doktrini ve akabinde geliştirilen "çevreleme" (containment) stratejisi, SSCB'nin nüfuz alanını sınırlandırmak üzere planlanmıştır. Bu bağlamda, Batı bloğu için stratejik bir hat oluşturan Müslüman ülkeler hem demografik hem de coğrafi açıdan kritik bir konumda bulunuyordu.

ABD’nin bu bölgede yükselen İslami kimlik ve inanç dinamiklerinden faydalanarak Sovyet etkisini bloke etme fikri, Yeşil Kuşak stratejisinin temelini oluşturmuştur.

*Projenin Fikir Mimarı: Brzezinski ve Jeopolitik Yaklaşım

Dönemin ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Zbigniew Brzezinski, Sovyetlerin “yumuşak karnı” olarak nitelendirdiği Orta Asya ve Kafkasya’daki Müslüman nüfusların ideolojik açıdan desteklenmesinin USSR için ciddi bir tehdit oluşturacağını savunmuştur. Brzezinski'nin bu yaklaşımı Yeşil Kuşak stratejisinin teorik çerçevesini belirlemiştir.

*

B-Projenin Uygulama Alanları ve Somut Politikalar

*Afganistan: Mücahitlerin Desteklenmesi

1979 Sovyet işgalinin ardından ABD, Pakistan ve Suudi Arabistan iş birliğiyle Afgan mücahitlerini silahlandırmış ve örgütlemiştir. Bu süreç, Yeşil Kuşak projesinin en somut uygulaması olarak kabul edilir. CIA tarafından yürütülen "Cyclone Operasyonu" tarihin en büyük örtülü finansman projelerinden biridir.

*İran Devrimi ve Jeopolitik Sonuçları

Her ne kadar İran İslam Devrimi ABD’nin kontrolü dışında gerçekleşmiş olsa da, devrimin ortaya çıkardığı siyasal İslam dalgası ABD’nin SSCB’ye karşı bölgedeki İslamcı dinamikleri kullanma yaklaşımını güçlendirmiştir.

*Pakistan’ın Rolü

General Ziya-ül Hak döneminde Pakistan, ABD’nin anti-komünist İslamcı politikalarını hayata geçiren en önemli müttefik ülke hâline gelmiştir. Pakistan istihbaratı (ISI), mücahit hareketinin lojistik ve ideolojik altyapısını organize eden merkez olmuştur.

*Orta Asya ve Kafkasya’daki Yansımalar

Sovyet topraklarındaki Müslüman nüfuslara yönelik psikolojik operasyonlar, propaganda çalışmaları ve kültürel-dini ağların desteklenmesi, Yeşil Kuşak stratejisinin geniş ölçekli bir başka boyutudur.

*

C- Stratejinin İdeolojik Boyutu: Siyasal İslamın Araçsallaştırılması

ABD’nin İslamcı hareketlere yaklaşımı pragmatiktir: Amaç, komünizme karşı güçlü ve mobilize edilebilir bir ideolojik karşıtlık yaratmaktır. Bu bağlamda siyasal İslam, Soğuk Savaş konjonktüründe ABD açısından “yararlı” bir jeopolitik enerji kaynağına dönüşmüştür.

Bu araçsallaştırma uzun vadede radikal hareketlerin doğuşuna ve küresel terörizmin yükselişine katkıda bulunmuştur. 2001 sonrası "geri tepme" (blowback) literatürü, ABD’nin bu stratejisinin beklenmeyen sonuçlarını kapsamlı biçimde ele almıştır.

*

D- Projenin Eleştirileri ve Akademik Tartışmalar

Eleştirmenler, Yeşil Kuşak stratejisinin kısa vadeli anti-Sovyet kazanımlar uğruna uzun vadeli istikrarsızlıklar yarattığını savunmaktadır. Akademik literatürde öne çıkan eleştiriler şunlardır:

* Siyasal İslam'ın radikalleşmesinin dış müdahalelerle hızlandırılması,

* Devlet dışı silahlı aktörlerin güçlenmesi,

* Bölgesel güç dengelerinin bozulması,

* ABD'nin uzun vadede kendi güvenliğini tehlikeye atan yapılar yaratması.

*

Sonuç

Yeşil Kuşak projesi, Soğuk Savaş dönemi ABD dış politikasında İslam dünyasının ideolojik mobilizasyonu üzerine inşa edilmiş stratejik bir girişimdir. Projenin uygulamaları kısa vadede Sovyet etkisini sınırlama amacına hizmet etmiş olsa da, uzun vadede Ortadoğu ve Orta Asya’da radikal hareketlerin güçlenmesine ve bölgesel çatışmaların derinleşmesine zemin hazırlamıştır. Bu nedenle proje, günümüz uluslararası ilişkileri literatüründe hem stratejik başarı hem de büyük bir jeopolitik hata olarak tartışılmaktadır.

*

Kaynakça 

Brzezinski, Z. (1983). Power and principle: Memoirs of the national security adviser 1977–1981. New York: Farrar, Straus and Giroux.

Coll, S. (2004). Ghost wars: The secret history of the CIA, Afghanistan, and bin Laden. Penguin Press.

Hiro, D. (1989). The longest war: The Iran-Iraq military conflict. Routledge.

Kalinovsky, A. (2011). A long goodbye: The Soviet withdrawal from Afghanistan. Harvard University Press.

Rashid, A. (2000). Taliban: Militant Islam, oil and fundamentalism in Central Asia. Yale University Press.

Saikal, A. (2004). Modern Afghanistan: A history of struggle and survival. I.B. Tauris.

Volkov, V. (1999). Political Islam in Central Asia. Journal of Communist Studies and Transition Politics, 15(3), 40–60.

Yergin, D. (2009). The prize: The epic quest for oil, money, and power. Simon & Schuster.